علائم ظهور
| خداشناسی | |
|---|---|
| توحید | توحید ذاتی • توحید صفاتی • توحید افعالی • توحید عبادی • صفات ذات و صفات فعل |
| فروع | توسل • شفاعت • تبرک • استغاثه |
| عدل الهی | |
| حُسن و قُبح • بداء • امر بین الامرین | |
| نبوت | |
| عصمت پیامبران • خاتمیت • پیامبر اسلام • معجزه • عدم تحریف قرآن | |
| امامت | |
| باورها | عصمت امامان • ولایت تكوینی • علم غیب • خلیفة‌الله • غیبت • مهدویت • انتظار فرج • ظهور • رجعت |
| امامان | امام علی • امام حسن • امام حسین • امام سجاد • امام باقر • امام صادق • امام کاظم • امام رضا • امام جواد • امام هادی • امام عسکری • امام مهدی |
| معاد | |
| برزخ • معاد جسمانی • حشر • صراط • تطایر کتب • میزان | |
| مسائل برجسته | |
| اهل‌بیت • چهارده معصوم • کرامت • تقیه • مرجعیت • ولایت فقیه | |
علائم ظهور یا نشانه‌های ظهور حوادثی که در آستانه ظهور یا قیام امام زمان (عج) رخ می‌دهند. علائم ظهور به حتمی و غیرحتمی تقسیم می‌شوند. علائم حتمی، علائمی است که پیش از ظهور قطعا اتفاق می‌افتد؛ مانند صیحه آسمانی، خروج سُفیانی، قیام یَمانی، قتل نفس زَکیّه و خَسفِ بَیداء و نشانه‌های غیرحتمی علائمی است که بدون تحقق آنها هم امکان ظهور امام زمان وجود دارد. در برخی از منابع روایی، نشانه‌های ظهور مهدی(عج) با علامت‌های برپایی قیامت آمیخته شده است.
برخی از اندیشمندان نشانه‌های ظهور مانند سفیانی و دجال را رمزی و نمادین دانسته است. به عنوان مثال دجال را نماد انحراف از اسلام و سفیانی را نماد انحراف در جامعه اسلامی می‌دانند؛ اگرچه این نظر را خلاف ظاهر احادیث و لغو کارکرد علائم ظهور دانسته‌اند.
منبع نشانه‌های ظهور احادیثی است که در جوامع روایی فریقین نقل شده است. در کتاب مقدس برای ظهور منجی علائمی ذکر شده که برخی از آنها با نشانه‌های ظهور امام مهدی(عج) در منابع روایی مسلمانان مشترک است.
مفهوم‌شناسی
علائم ظهور به حوادثی می‌گویند که وقوع آنها نزدیک‌شدن ظهور امام مهدی(ع) را نشان می‌دهد. گفته‌اند به‌وسیله این حوادث است که امام مهدی(عج) از مدعیان مهدویت شناخته می‌شود.
زمان و نحوه تحقق
بر اساس روایات، وقوع تعدادی از نشانه‌ها پیش از ظهور و متصل به آن خواهد بود و تعدادی در طول دوران غیبت کبرا اتفاق می‌افتد. همچنین بر پایه روایتی که در کمال الدین صدوق نقل شده صیحه آسمانی، خروج سُفیانی، قیام یَمانی، قتل نفس زَکیّه و خَسفِ بَیداء قبل از قیام امام مهدی(ع) به وقوع می‌پیوندند. شیخ مفید از آنها به علائم قیام قائم یاد کرده است. از این‌رو این علائم نشانه‌های قیام امام مهدی(ع) نیز نامیده شده‌اند.
برخی از نشانه‌های ظهور مانند سایر پدیده‌ها به روال طبیعی تحقق می‌یابد و تحقق برخی دیگر مانند صیحه آسمانی، به طور عادی ممکن نیست و در قالب معجزه خواهد بود.
نشانه‌های حتمی و غیرحتمی
نشانه‌های ظهور به حتمی و غیرحتمی تقسیم می‌شوند: نشانه‌های حتمی علائمی است که پدیدارشدن آنها قطعی است و تا آنها واقع نشود، حضرت مهدی (عج) ظهور نخواهد کرد. نشانه‌های غیرحتمی علائمی است که به قطعی بودن آنها تصریح نشده و امکان دارد بدون تحقق آنها هم امام زمان ظهور کند.
- «قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ خَمْسُ عَلَامَاتٍ مَحْتُومَاتٍ الْيَمَانِيُّ وَ السُّفْيَانِيُّ وَ الصَّيْحَةُ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ وَ الْخَسْفُ بِالْبَيْدَاءِ؛
پیش از قیام قائم پنج نشانه خواهد بود که همگی از علامات محتوم است: یمانی و سفیانی و صیحه و کشتن نفس زکیه و فرو رفتن زمین در بیداء.»
تاریخ بایگانی، صدوق، کمال‌الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۶۵۰، ح۷.
بر پایه روایتی که شیخ صدوق نقل کرده، خروج سفیانی، قیام یمانی، صیحه آسمانی، قتل نفس زکیه و خسف بیداء از علائم حتمی ظهورند. شیخ مفید در کتاب الارشاد فهرستی از علائم ظهور ارائه کرده که برخی از آنها عبارت‌اند از: خسوف و کسوف، مرگ و میرها، جنگ و آشوبهای فراگیر، پرچم‌های سیاه از مشرق و باران‌های پیاپی. برخی با استناد به عبارت «والله اعلم» که شیخ مفید در پایان فهرست مذکور آورده است، گفته‌اند شیخ مفید نسبت به برخی از این علائم تردید کرده است.
آن گونه که در برخی منابع ذکر شده برخی از نشانه‌های غیرحتمی عبارتند از:
- اختلاف بنی عباس در ریاست دنیا و زوال حکومت ایشان
- کشته شدن آخرین پادشاه بنی‌عباس به نام عبدالله
- خورشیدگرفتگی در نیمه ماه رمضان، برخلاف عادت
- ماه‌گرفتگی در آغاز یا آخر ماه رمضان، برخلاف عادت
- خروج مردی از قزوین که هم‌نام یکی از پیامبران است و ستم بسیاری به مردم می‌کند
- فرو رفتن بخش غربی مسجد دمشق
- فرو رفتن یکی از روستاهای شام به نام خرشنا در زمین
- ویرانی بصره
- کشتن فردی که علیه سفیانی قیام کرده در پشت کوفه همراه هفتاد نفر از یارانش
- ویران شدن دیوار مسجد کوفه
- به‌اهتزاز درآمدن پرچم‌های سیاه از جانب خراسان. این سپاه در منطقه‌ای نزدیک شیراز با سپاه سفیانی خواهد جنگید و اولین شکست را بر آنان تحمیل خواهد کرد. این پرچم‌ها تا زمانی که به بیت المقدس برسند، پایین آورده نخواهند شد
- طلوع ستاره درخشان در سمت مشرق که مانند ماه می‌درخشد؛ سپس دو جانب آن به قدری خم می‌شود که نزدیک است دو طرف آن به هم برسد
- پدید آمدن سرخی در آسمان که در فضا پراکنده شود
- ویرانی گسترده در شام و عراق
- کشمکش سه گروه در شام (اصهب و ابلق و سفیانی)
- به جنبش در آمدن بیرق‌های قیس از مصر
- برافراشته شدن پرچم‌های سیاه از جانب مشرق به سوی حیره
- طغیان آب فرات، به طوری که در کوچه‌های کوفه سرازیر شود
- خروج دوازده نفر از نژاد ابوطالب که همه آنها خلایق را به اطاعت خویش دعوت می‌کنند
- سوزاندن مردی بلندمقام از شیعیان بنی‌عبّاس بین سرزمین جلولاء (واقع‌در هفت فرسخی خانقین) و سرزمین خانقین
- برخاستن باد سیاهی در بغداد، در آغاز روز
- کم شدن غلاّت و محصولات گیاهی و بروز قحطی
- اختلاف و کشمکش دو صنف از عجم (غیرعرب)، و خونریزی بسیار میانشان
- خرابی شهر ری
- جنگ بین جوانان ارمنی و آذربایجانی
- مسخ شدن گروهی از بدعت‌گذاران به میمون و خوک
- ندای غیرعادی از آسمان بر همه جهان به طوری که هرکسی در هر زبانی باشد آن ندا را به زبان خودش می‌شنود
- در کل ۵ صدا از آسمان شنیده خواهد شد که فقط مورد چهارم (که در ماه رمضان است) حتمی است. ۳ صدای اول در ماه رجب و به این شکل خواهد بود:
- ندای اول: «ألا لعنة الله علی القوم الظالمین»؛ «بدانید لعنت خدا شامل حال جمعیت ظالم و ستمکار می‌شود.»
- ندای دوم: «یا معاشرالمؤمنین أزفة الآزفة؛ «ای گروه مؤمنان! قیامت (ظهور) نزدیک شده‌است.»
- ندای سوم: (که همراه با بدن آشکار و نمایانی است): «ألا إن الله بعث مهدی آل محمد للقضاء علی‌الظالمین»؛ «بدانید که خداوند مهدی آل محمد (ص) را برای اجرای قضای خود بر ستمکاران برانگیخت و فرستاد.»
- صدای چهارم که در ماه رمضان (احتمالاً سحرگاه بیست‌وسوم) است و از طرف جبرئیل خواهد بود، در حمایت از اهل بیت شهادت خواهد داد.
- صدای پنجم که از طرف شیطان است (احتمالاً غروب بیست‌وسوم) به‌طرفداری از سفیانی خواهد بود.
- مردگانی زنده از قبرها بیرون آیند و به دنیا بازگردند و به دید و بازدید با همدیگر بپردازند.
آمیختگی با نشانه‌های قیامت
در برخی از منابع روایی، نشانه‌های ظهور مهدی(عج) با علامت‌های برپایی قیامت آمیخته شده است. به عنوان نمونه طلوع خورشید از مغرب که در روایات از نشانه‌های قیامت دانسته شده برخی آن را به عنوان نشانه ظهور پنداشته‌اند.
همچنین از برخی نشانه‌های ظهور مانند خروج سفیانی در کنار برخی از نشانه‌های قیامت مانند دابة الارض، خروج عیسی، قیام امام زمان و طلوع خورشید از مغرب به عنوان نشانه برپایی قیامت یاد شده است. گفته شده از آن‌جا كه در منابع دينى، قيام حضرت مهدى، از نشانه‌هاى برپايى قيامت شمرده شده، پاره‌اى از نشانه‌هاى ظهور، نشانه‌هاى قيامت نيز شمرده مى‌شود.
علائم ظهور واقعی‌اند یا نمادین؟
سید محمد صدر (۱۳۲۲-۱۳۷۷ش) از مراجع تقلید قرن چهاردهم شمسی در کتاب تاریخ الغیبه الکبری برخی از نشانه‌های ظهور مانند سفیانی و دجال را رمزی و نمادین دانسته است. او دجال را نماد انحراف از اسلام و سفیانی را نماد انحراف در جامعه اسلامی دانسته است. در پاسخ او گفته‌اند رمزی‌دانستن علائم ظهور خلاف ظاهر احادیث است. همچنین سبب می‌شود که کارکرد علائم ظهور لغو باشد؛ چراکه کارکرد علائم ظهور، شناخت امام مهدی(عج) از مدعیان دروغین است.
نشانه‌های ظهور منجی در ادیان دیگر
در یهودیت و مسیحیت نشانه‌هایی برای ظهور منجی بیان شده است که برخی از آنها با نشانه‌های ظهور در احادیث اسلامی مشترک‌اند. یهودیان گسترش فساد و فراگیر شدن جنگ و آشوب را از نشانه‌های ظهور ماشیح می‌دانند.
همچنین به‌باور مسیحیان، ضدمسیح یا دجال فرد یا افرادی‌اند که مسیح‌بودن عیسی را انکار یا تکذیب می‌کنند. دجال در آخرالزمان قیام کرده و هنگامی که مسیح ظهور کند، او را از پای در خواهد آورد. گسترش فساد، فراگیر شدن جنگ، آشوب، زلزله، بیماری و قطحی و پدیدارشدن نشانه‌هایی در خورشید، ماه و ستارگان از دیگر حوادثی است که به‌اعتقاد مسیحیان پیش از آمدن مسیح رخ می‌دهد.
تطبیق علائم ظهور بر افرادی جز امام زمان
در دوره‌های مختلف نشانه‌های ظهور را بر پدیده‌ها یا افرادی تطبیق کرده‌اند. این تطبیق‌ها از سوی افراد یا حکومت‌ها با انگیزهای مختلفی صورت گرفته است. برای مثال طلوع خورشید از مغرب بر شکل‌گیری حکومت فاطمیان در مصر و نفس زکیه بر محمد بن عبدالله بن حسن مثنی تطبیق شده است.
کتاب‌شناسی
منبع علائم ظهور احادیثی است که در منابع روایی شیعه و سنی نقل شده است. البته در اعتبار برخی از آنها تردید کرده و گفته‌اند برخی از این روایات از معصوم صادر نشده است. در کتاب‌های الغیبه نعمانی، کمال الدین صدوق، الغیبه شیخ طوسی و الارشاد شیخ مفید بخشی به روایات علائم ظهور اختصاص دارد. در منابع اهل سنت هم بخش‌هایی با نام ملاحم و فتن از این مسئله سخن آمده است. همچنین کتاب‌هایی به همین نام مانند الملاحم و الفتن نوشته ابن‌حَمّاد نوشته شده است.
درباره نشانه‌های ظهور آثاری به صورت مستقل نیز نوشته شده است. برخی از آنها صرفاً گردآوری احادیث است و برخی دیگر با رویکرد تحلیلی نوشته شده است؛ از جمله:
- دراسةٌ فی علامات الظهور اثر جعفر مرتضی عاملی است که با رویکرد تحلیلی و انتقادی علائم ظهور را بررسی کرده است.
- نوائب الدهور فی علائم الظهور اثر محمدحسن میرجهانی است که در سال ۱۳۸۳ق در دو جلد چاپ شده است.
- مأتان و خمسون علامة نوشته محمدعلی طباطبایی است. در این کتاب ۲۵۰ علامت برای ظهور ذکر شده است.
- تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور اثر نصرت‌الله آیتی در خصوص پنج نشانه حتمی ظهور است که مؤسسه آینده روشن آن را در سال ۱۳۹۰ش منتشر کرده است.
همچنین کتاب‌های عقد الدرر فی اخبار المنتظر(عج)، العرف الوردی فی اخبار المهدی علیه‌السلام و البرهان فی علامات مهدی آخر الزمان از آثار اهل‌سنت به علائم ظهور پرداخته‌اند.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ آیتی، تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور، ۱۳۹۰ش، ص۱۵.
- ↑ سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ج۱، ص۴۴۵.
- ↑ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۶۵۰، ح۷.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۶۸.
- ↑ سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۴۵ (پانویس).
- ↑ نگاه کنید به صدر، تاریخ الغیبة الکبری، ۱۴۱۲ق، ص۴۸۰.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۷۰.
- ↑ سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ص۴۴۶.
- ↑ شیخ صدوق، کمال‌الدین، ج۲، ص۶۵۰.
- ↑ نگاه کنید به مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۶۸-۳۶۹.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۷۰.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ص۴۲۵.
- ↑ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۴۲۹؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ص ۶۵۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۸۲؛ طوسی، الغیبه، ۱۴۲۵ق، ص۴۴۵.
- ↑ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ص۳۵۷؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۷۱.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۶۸؛ اسماعیلی، «بررسی نشانه‌های ظهور»، ص۲۲۴.
- ↑ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۴۳۶.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۴۳۶.
- ↑ سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ص۴۴۸.
- ↑ صدر، تاریخ الغیبة الکبری، ۱۴۱۲ق، ص۴۸۴.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ص۴۶۰.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ص۴۱۴-۴۱۵.
- ↑ رسول‌زاده، «آخرالزمان و حیات اخروی در یهودیت و مسیحیت»، ص۷۶، به‌نقل از جوليوس گرينستون، انتظار مسيحا در آيين يهود، ص۶۲ و تلمود بابلی، شبات، ۱۱۸ب.
- ↑ نامۀ اوّل یوحنای رسول ۲: ۱۸-۲۰.
- ↑ تسالونیکیان،۸:۲ به نقل از دین‌پناه و خواص، «بررسی پیش‌گویی‌های عهدین درباره کشتارهای جمعی پیش از ظهور»، ص۳۳۱.
- ↑ لوقا، ۲۱: ۵-۲۹.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ص۴۵۲.
- ↑ صادقی، «تأملی در روایت‌های علائم ظهور»، ص۳۲۲-۳۲۳.
- ↑ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۲۴۷-۲۸۳.
- ↑ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۶۴۹-۶۵۶.
- ↑ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۴۳۳به بعد.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۶۸-۳۷۸.
- ↑ صادقی، «تأملی در روایت‌های علائم ظهور»، ص۳۲۲.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ص۴۲۲.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ص۴۲۲.
- ↑ ، مرکز پژوهش‌های تخصصی امام مهدی(عج).
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۷، ص۴۲۲.
منابع
- انجیل ترجمه هزار نو.
- اسماعیلی، اسماعیل، «بررسی نشانه‌های ظهور»، دوفصلنامه حوزه، شماره۷۰، پاییز۱۳۷۴ش.
- آیتی، نصرت‌الله، تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور، قم، آینده روشن، ۱۳۹۰ش.
- براری، محمد، «»، پژوهش‌های مهدوی، شماره ۱۷، تابستان ۱۳۹۵ش.
- دین‌پناه و خواص، حسن و امیر، «»، مشرق موعود، شماره ۴۱، ۱۳۹۶ش.
- رسول‌زاده، عباس، «»، معرفت ادیان، شماره ۲، بهار ۱۳۸۹ش.
- سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، قم، بنیاد فرهنگی مهدی موعود(عج)، ۱۳۸۸ش.
- سیوطی، عبدالرحمن، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، انتشارات آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، تهران، تصحیح علی‌اکبر غفاری، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۹۵ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الغیبه للحجه، تصحیح عبادالله تهرانی و علی احمد ناصح، قم، دار المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۱ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تصحیح مؤسسه آل‌البیت علیهم‌السلام، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- صادقی، مصطفی، «»، شماره ۸ و ۹، تابستان و پاییز ۱۳۸۲ش.
- صدر، سید محمد، تاریخ الغیبة الکبری، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۱۲ق.
- صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۵ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، مصحح: عبادالله تهرانی و علی احمد ناصح، قم، دارالمعارف الإسلامیة، ۱۴۲۵ق.
- نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة للنعمانی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران، نشر صدوق، ۱۳۹۷ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی(عج) بر پایه قرآن (ج۷)، حدیث و تاریخ، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۹۳ش.
پیوند به بیرون